İqlim dəyişmələri kütləvi miqrasiyaya və iqtisadi tənəzzülə səbəb olub

Bakı, 8 iyul, AZƏRTAC

Pakistanın cənubunda yerləşən və dünyanın ən isti şəhərlərindən olan Cakobabad sakinlərinin təxminən 25 faizi isti havadan qaçmaq üçün hər yay şəhəri tərk edir. Bu ilin may ayında şəhərdə ən yüksək temperatur 52 dərəcə təşkil edib. Bir çox sakin enerji təchizatındakı fasilələrdən, içməli suyun olmamasından şikayətlənir.

AZƏRTAC xəbər verir ki, yaxınlıqdakı Kəraçi meqapolisi də yüksək temperaturdan əziyyət çəkir. “New York Times” qəzetinin məlumatına görə, keçən ay Kəraçidə beş gün ərzində günvurmasından 568 nəfər ölüb.

Təkcə Pakistanda deyil, qonşu Hindistanda da bu ilin aprelindən üç aydır isti hava davam edir, temperatur 40-50 dərəcə arasında dəyişir.

Avropa, Afrika, Şimali Amerika və Cənubi Amerikanın əksər yerlərində bu il yüksək temperatur rekordları qeydə alınıb.

Ekstremal iqlim pik nöqtəyə çatdığına görə, bir çox ölkədə hökumətlər və əhali təcili tədbirlər görür. Bunlardan ən nəzərəçarpanı yaşayış yerini dəyişməkdir.

Zəif inkişaf etmiş ölkələrdə “iqlim miqrantları”nın əksəriyyəti kənd yerindən şəhərlərə köçməyi üstünlük verirlər. Yüksək temperatur səbəbindən kənd təsərrüfatı istehsalı kəskin şəkildə aşağı düşüb.

May ayında hindlilər arasında sorğu aparan Yel (“Yale”) Universitetinin tədqiqatçıları tərəfindən dərc edilən nəticələrə görə, respondentlərin 34 faizi “həddindən artıq isti, quraqlıq, daşqın və s. səbəbi ilə artıq köçüb və ya köçməyi planlaşdırır”. “South Asia Climate Action Network” Beynəlxalq Ətraf Mühit Qrupunun hesablamalarına görə, 2050-ci ilə qədər iqlim təsirləri səbəbi ilə miqrasiya etməyə məcbur olan insanların sayı təkcə Hindistanda 45 milyon nəfərə çatacaq.

Dəniz səviyyəsinin qalxması ilə üzləşən bir çox ölkə də iqlim fəlakətinin öhdəsindən gəlməyə çalışır.

Panamada dəniz səviyyəsinin sürətlə qalxmasına görə su altında qalan adaların sakinləri materikə köçür. Dəniz səviyyəsindən cəmi 0,5 metr hündürlükdə yerləşən Qardi Suqdub adasında 300 ailə keçən ay hökumət tərəfindən tikilən müvəqqəti yaşayış evlərinə köçməyə başlayıb. Panama Suqdub adasından başlayaraq bir neçə onilliklər ərzində 62 icmadan 38 min insanı köçürməyə qərar verib, bu da büdcədən ən azı 1,2 milyard dollar vəsait ayrılması deməkdir.

Dəyişən iqlim və dəniz səviyyəsinin qalxması səbəbindən adanı və yaxınlıqdakı 37 digər məskunlaşma yerini yavaş-yavaş su basır, onların əksəriyyəti dəniz səviyyəsindən bir metrdən az səviyyədə yerləşir. Su səviyyəsi hər il 3,4 millimetr qalxır. Smitson Tropik Tədqiqatlar İnstitutunun məlumatına görə, adalar əsrin sonunda yaşayış üçün yararsız hala düşəcək.

Avqustun 17-dən İndoneziya da paytaxtını Borneo adasına köçürməyə başlayacaq, paytaxt Nusantaru adlanacaq. Bu da dəniz səviyyəsinin qalxması ilə sıx bağlıdır. İndiki paytaxt Cakartanın yerləşdiyi və 10 milyon əhalisi olan Yava adası əhalinin sıxlığı və dəniz səviyyəsinin qalxması səbəbindən hər il 25 santimetr çökür. Paytaxtın kiçik infrastruktura malik Nusantaruya köçürülməsinin astronomik məbləğdə vəsaitə başa gələcəyi gözlənilir.

Bunun əksinə olaraq, təkrarlanan quraqlıqlardan əziyyət çəkən Meksika 2020-ci ildən bəri iqlim dəyişmələrinə “süni yağış”larla cavab verir. Meksika Meteorologiya Agentliyinin məlumatına görə, bu ilin may ayında yağıntıların həcmi 9,9 mm təşkil edib ki, bu da 1941-ci ildən bəri quraqlığa dair ən yüksək göstərici olub. Hətta paytaxt Mexikoda da su çatışmazlığı müşahidə olunurdu. Hökumət ildə ən azı bir dəfə təyyarələr və ya dronlardan istifadə edərək buludlara gümüş yodid səpərək yağıntıların həcmini artırmağa çalışır.

Hətta inkişaf etmiş ölkələr də anomal iqlimdən qaça bilmir. ÜDM-in 20 faizini turizm sənayesinin təşkil etdiyi Cənubi Avropada böhran daha güclüdür.

Yunanıstanda bu ilin iyun ayında onadək turist günvurmadan və ya digər səbəblərdən ölüb. Bunu nəzərə alan səlahiyyətli orqanlar Afinanın Akropol kimi məşhur tarixi yerlərinə gündüz vaxtı ziyarəti məhdudlaşdırıb. Bundan əlavə, Afinada kondisioner olan ictimai binaları və yaşıl sahələri xəritədə təsvir edən və təyinat yerinə gedən ən əlverişli marşrutu göstərən “yay tətbiqi” buraxılıb.

Barselona (İspaniya) və Melburn (Avstraliya) da sakinlərə istidən qaçmağa kömək etmək üçün oxşar tətbiqlər istifadəyə verib.

ABŞ Əmək Departamentinin Əməyin Təhlükəsizliyi və Sağlamlığı Administrasiyası Əməyin Təhlükəsizliyi haqqında Qanununa 36 milyon işçinin istidən qorunmasını tələb edən düzəliş edildiyini bildirib. Əgər iş yerində temperatur 27 dərəcədən yuxarı qalxırsa, işəgötürən içməli su, kölgəlik və kondisioner təmin etməli, yeni əməkdaşları işə götürərkən isə onların istiyə uyğunlaşmasına kömək üçün iş yükünü tədricən artırmalıdır.

Ötən il Bayden administrasiyası həmçinin Səhiyyə və Sosial Təminat Nazirliyinin tərkibində “İqlim dəyişmələri və sağlamlığa dair ədalət Bürosu” – istiyə reaksiya verməklə məşğul olan departament təsis edib.

Elektrik enerjisinin 78 faizini sudan alan Ekvadorda quraqlıq səbəbindən bəndlərdəki suyun səviyyəsi 29 faizə enib. Elektrik enerjisinin kəsilməsi səbəbindən aprel ayında iki dəfə fövqəladə vəziyyət elan edilib, lakin iyunun 19-da 20 ildən sonra ilk dəfə ölkə miqyasında elektrik enerjisi kəsilib.

Təkcə ötən ay Çində ekstremal hava şəraiti, o cümlədən şimalda quraqlıq və cənubda daşqınlar səbəbindən onlarla insan həlak olub. Çin cənubdan su götürüb şimala çatdıran “Su cənubdan şimala” kimi irimiqyaslı infrastruktur layihələri vasitəsilə böhranı həll etməyə çalışır. Britaniyalı iqtisadçı qeyd edib ki, 1,4 milyard nəfər əhalinin suya tələbatını azaltmaq səyləri yetərli deyil.

Ekstremal iqlim səbəbindən kənd təsərrüfatı bitkilərinin istehsalı da xeyli azalıb. ABŞ-ın “The Diplomat” diplomatik jurnalının məlumatına görə, dünyanın ikinci ən böyük buğda istehsalçısı olan Hindistan, anomal yüksək temperaturlar və quraqlıqdan əziyyət çəkib. Keçən ay buğda ehtiyatı cəmi 29,9 milyon ton təşkil edib, bu isə son 16 ilin ən aşağı göstəricisidir.

Britaniyanın “Financial Times” qəzeti Hindistan və Çinin ərzaq təhlükəsizliyi istiqamətində addımlar atacağı təqdirdə münaqişənin yoxsul ölkələrin ərzaq çatışmazlığı ilə üzləşməsinə səbəb ola biləcəyindən narahatlığını ifadə edib.

İqlimin səbəbi olduğu ziyan zəif inkişaf etmiş “üçüncü dünya” ölkələrində daha ciddi müşahidə olunur. Əhalinin əksəriyyətinin yoxsul olduğu ölkələr iqlim dəyişmələrinə reaksiya vermək imkanına malik deyil, sakinlər isə həyatlarını riskə ataraq işləməyə davam edirlər. Humanitar yardım göstərməklə məşğul olan qlobal QHT – Beynəlxalq Xilasetmə Komitəsinin seçdiyi iqlim böhranına ən həssas olan ölkələr siyahısına Somali, Suriya, Əfqanıstan, Yəmən, Çad və Cənubi Sudan daxil olub. Bu, ən azı bir neçə il və ya onilliklər davam edən vətəndaş müharibələri və ya siyasi münaqişələrə görə iqlim dəyişikliyinə reaksiyanın bir növ “israfçılıq” hesab edildiyi ölkələrdir.

Alimlər bildirirlər ki, iqlim böhranı artıq başlayıb və biz bu böhranla mübarizə üçün resursları ədalətli şəkildə bölüşdürərək indidən hərəkət etməliyik. Zəngin ölkələr kasıb ölkələrə böhran və onun nəticələrini aradan qaldırmağa kömək etməlidir.