Qlobal isinmə zamanı yüksək dağlıq ərazilər canlılar üçün sığınacaq ola bilər

Bakı, 13 iyul, AZƏRTAC

İqlim dəyişikliyinin Yerə təsiri müxtəlifdir: temperaturlar enlik və yüksəkliyə görə dəyişir. İqlim heterogenliyi kimi tanınan bu müxtəlifliyin tədqiqi “Geophysical Research Letters” jurnalında dərc olunan son araşdırmanın mövzusu olub.

AZƏRTAC xarici mətbuata istinadla xəbər verir ki, Fujian Kənd Təsərrüfatı və Meşə Təsərrüfatı Universitetindən (Çin) Yanlun Quan və onun həmkarları Şennon müxtəliflik indeksi və Köppen-Geyger iqlim təsnifatını istifadə etməklə biomüxtəliflikdəki dəyişiklikləri təhlil edərək, hündürlüyün iqlim heterogenliyinə təsirini araşdırıblar.

Temperatur və yağıntılar haqqında məlumat toplamaq üçün 1952-ci ildən başlayaraq 70 il ərzində dünya üzrə 4 mindən çox meteoroloji stansiyadan istifadə edilib. Yerin relyefi mənzərəni çətinləşdirir, çünki səthin kələ-kötürlüyü və hündürlüyü beş iqlim qrupunun mozaikasını yaradaraq, temperatura, yağıntılara, hidroloji dövriyyəyə, enerji balansına və bitki örtüyünə təsir göstərir. Tədqiqat çərçivəsində 500 metrlik aralıqlarla 0 metrdən 4 min metrə qədər doqquz yüksəklik intervalı təhlil edilib.

Tədqiqat qrupunun əsas tapıntısı aşağı hündürlüklərdə (2000 metrdən az) Şennon müxtəliflik indeksinin azalması olub ki, burada temperatur daha tez yüksəlir və bu da oxşar quraq və tropik şəraitin geniş ərazilərdə yayılmasına gətirib çıxarır.

Daha yüksək hündürlüklərdə (2000 metrdən yuxarı) daha çox iqlim dəyişkənliyi müşahidə olunur: müxtəliflik indeksi yüksək hündürlüklərdə yalnız kiçik soyuq iqlim sahələri qalana qədər yavaş-yavaş istiləşmə şəraitində yüksəlməyə davam edir.

Bundan əlavə, alimlər bu dəyişikliklərin səbəblərini təhlil etmək üçün iqlim modellərindən istifadə etdilər və təəccüblü deyil ki, əsas səbəb alçaq və yüksək hündürlüklər arasında iqlim heterogenliyində fərqlərə səbəb olan antropogen iqlim dəyişikliyi olub.

Bu modellər həm də əsrin sonuna qədər iqlim heterogenliyindəki dəyişiklikləri proqnozlaşdıraraq onun azala biləcəyi yerləri müəyyənləşdirdi. Məsələn, orta hündürlüyü təxminən 1600 m olan Şimali Amerikada orta temperaturun 14,2 dərəcə Selsi olacağı ehtimal edilir.

Eyni zamanda, soyuq yüksək hündürlük sığınacaqlarına 4100 metrdən çox hündürlükdə olan Sinxay-Tibet yaylası aid etmək olar, burada temperaturun 2070-2098-ci illərdə 5,9 dərəcə Selsi olacağı proqnozlaşdırılır, lakin artıq indi bölgə hər onillikdə 0,44 dərəcə Selsi sürətlə istiləşir, bu da qlobal orta göstəricidən iki dəfə yüksəkdir.

Bu tədqiqat vacibdir. Proqnozlar göstərir ki, əsrin sonuna qədər qurunun 46 faizə qədəri daha isti və quru şəraitə keçə və iqlim tiplərinin bu cür unifikasiyası yaşayış yerlərinin və növlərin paylanmasını təhdid edə bilər.

Beləliklə, yüksək hündürlüklərdə davam edən iqlim dəyişkənliyinin tədqiqi deməyə əsas verir ki, bu ərazilər gələcəkdə insanlar, heyvanlar və bitkilər üçün sığınacaq olacaq. Çünki onlar temperaturun yüksəlməsi və bununla bağlı sosial, iqtisadi və ekoloji problemlər qarşısında daha yaxşı şərait axtaracaqlar.